رویکرد مردمی برای شکل دهی مجدد خدمات صحی

وحیدالله عزیزی و سعیده عظیمی، دیدبان شفافیت افغانستان

ده ها سال جنگ در افغانستان بسیاری از زیربناهای شکننده را، به شمول ارایه خدمات صحی که یکی از خدمات ارزشمند برای صحت شهروندان و در کل جامعه میباشد، تخریب کرده است.

با آنکه در یک و نیم دهه گذشته بهبودی های در سیستم صحی کشور به میان آمده است، اما جمعیت رو به رشد و میزان تقاضا برای خدمات با کیفیت نیازمند تحولات قابل توجه اند. یک سیستم که مردم را در نظارت از ارایه این خدمات و پاسخ دهی سکتور صحی به نیازمندی های مردم که آخرین جوانب ذینفع آن میباشد، شریک بسازد.

یک اصطلاح معروف وجود دارد که میگوید: « صحت، ثروت است.» خدمات صحی با کیفیت در این کشور فقیر بسیار نادر است و آنهای که طالع مند اند برای معالجه به خارج میروند. اما شمار زیادی از افغانها که زیر خط فقر زندگی میکنند یا توان مالی لازم برای استطاعت خدمات صحی بهتر را ندارند و یا هم به این مراکز صحی که تعداد شان در داخل کشور اندک است، دسترسی ندارند.

حدود سه فیصد افغان ها که از معلولیت رنج میبرند به مراقبت صحی نیاز دارند. خصوصا، زنان و کودکان در معرض سرایت امراز قابل علاج و معمول قرار دارند. از هر ۱۰ کودک، یک کودک (۴۱%) زیر پنج سال از توقف رشد، علایم مزمن سوء تغذی، در سنین پایین رنج میبرند که بالای آنها تاثیرات خوردکننده ای را به جا میگذارد. در حالیکه آمار مرگ و میر مادران در طول سالهای گذشته کاهش یافته اما هنوز بالاتر از اوسط جهانی قرار دارد.

مدیریت ضعیف و فساد متداول در حکومت هر سکتور را متاثر کرده و تلاش ها برای بالابردن کیفیت خدمات صحی در افغانستان را تحت الشعاع قرار داده است. تحقیقی که از سوی Lancet Global Health نشر شده و شامل یافته های جمع آوری شده از سروی خانوارها در ۱۳ ولایت از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۳ میگردد، دریافته که گروه های آسیب پذیر، شامل افراد دارای معلولیت، نشان دهنده سطح پایین و ناامید کننده میزان دسترسی به خدمات صحی میباشد. این یافته ها و امثال آن تاثیر سرمایه گذاری های بین المللی در سکتور صحی را در طول یک و نیم دهه گذشته زیر سوال میبرد.

یک سروی دگر از ۱۸۳ مرکز صحی نشان داد که سوء استفاده از صلاحیت و ارتباطات منتج به پایین شدن استندردهای ارایه خدمات صحی شده است. از میان مراکز صحی سروی شده، ۴۵ فیصد آنها در وضعیت بد بهداشتی و حفظ الصحه قرار داشته اند. در کل، دو سوم مراکز صحی در وضعیت بد قرار داشته که بیش از نصف آنها (۵۳%) نیاز به مراقبت فوری دارند.

تلاش های حکومت در راستای ارایه بسته های خدمات صحی اساسی (PBHS) در سراسر افغانستان قابل ستایش است. مراکز صحی با وجود کیفیت اندک و ماهیت ناکارآمد شان، برای زندکی مردم بسیار مهم اند بخاطر که برای بسیاری ها این مراکز صحی تنها خدمات را ارایه میکنند که آنها میتوانند به آن دسترسی داشته باشند.

مشارکت مردم محل در نظارت  از خدمات صحی میتواند بسیار موثر باشد. دیدبان شفافیت افغانستان که یک نهاد جامعه مدنی مبارزه با فساد و دگر اشکال استفاده جویی ها است، اخیرا یک برنامه آزمایشی را جهت بلند بردن موثریت خدمات صحی عامه راه اندازی کرد. این برنامه آزمایشی نتایج امیدوار کننده ای داشته است.

تنها سه ماه پس از راه اندازی، این برنامه ابتکاری مردم محل را قادر ساخته تا ۳۴ فیصد از مسائیل را که آنها شناسایی کرده انند، حل نمایند. در یک اقدام نادر و جسورانه، اعضای جامعه محلی از سرقت دواها توسط یک داکتر که رییس یک کلینیک در حومه شهر کابل بود، جلوگیری کردند. تلاش این داکتر برای دزدی دواها به ارزش پنج هزار دالر امریکایی در اثر مداخله مردم که به ندرت اتفاق می افتد، خنثی گردید.

برای بهبود وضعیت خدمات صحی در کشور، همکاری میان مردم محل و مقامات صحی که این خدمات را تامین میکنند یک عامل مهم است. یک هدف مهم آن باید تهیه یک چارچوب برای مشارکت مردم محل در سیستم صحی باشد – نه تنها بعنوان مشتری یا دریافت کننده خدمات بلکه بعنوان ناظران کیفیت خدمات …

{۳:۴۸ بعد از ظهر، ۵/۹/۲۰۲۰} عرفان عرزاز: مردم در کابل از سرقت دواها توسط یک داکتر جلوگیری کردند.

وحیدالله عزیزی و علی احمد مشعل افروز، دیدبان شفافیت افغانستان

مردم محل در ولسوالی کامری کابل داکتری را که میخواست دواها به ارزش هفت هزار دالر امریکایی را از یک کلینیک در نزدیکی کابل بدزدد، مانع شدند. حکومت برای تمام مراکز صحی دواهای رایگان تهیه میکند که برای تداوی مردم محل استفاده میشوند. این داکتر که مسئول آن کلینیک نیز بود تلاش داشت تا یک مقدار قابل توجه دواها را با استفاده از موتر اش، با خود ببرد.

مرکز صحی اساسی کمری پس از ایجاد اش پنج سال پیش، در ارایه خدمات صحی برای باشندگان این ولسوالی به دلیل فساد گسترده در کلینیک و عدم حسابدهی داکتران، کوتاه آمده است. با وجود که مردم محل صدای شان را علیه خلاف کاری در این کلینیک بلند کرده اما صداهای آنها شنیده نشده است. به گونه مثال، باوجود که این کلینیک دارای بخش زنان و زایمان میباشد، حتی یکبار از این بخش هم استفاده نشده است.

نهادهای تطبیق قانون این داکتر را بازداشت کرده و مردم محل خواستار اقدامات قانوتی علیه او هستند. اما، رییس ریاست صحت عامه کابل این داکتر متهم را به یک کلینیک دگر تبدیل کرده در حالیکه مردم محل خواستار تعلیق وظیفه او و پیگرد قانونی این داکتر هستند. نمایندگان مردم محل و دیدبان شفافیت با رییس صحت عامه دیدار کردند و او گفت که قضیه آن داکتر به وزارت سپرده شده و آنها منتظر اقدام علیه او هستند.

باوجود مصرف یک رقم بسیار هنگفت بالای سکتور صحی در طول یک و نیم دهه گذشته از سوی جامعه جهانی و حکومت افغانستان، وضعیت صحت عامه در این کشور در حالت بدی قرار دارد. افغان ها به صورت مداوم برای دریافت تداوی بسیار امراض ابتدایی به خارج میروند در حالیکه علاج آن در داخل کشور نیز ممکن بود. دیدبان شفافیت ۱۸۴ مراکز صحی در کشور را سروی کرده که دریافته است سوء مدیریت و فساد منجر به از دست رفتن کیفیت خدمات صحی در مراکز صحی عمومی شده اند.

پس از تقاضای جامعه و موفقیت برنامه های نظارت مردمی، دیدبان شفافیت به هدف توسعه این برنامه به ولایات نظارت از ارایه خدمات صحی عمومی در کابل را آغاز کرد. در این برنامه که ماه گذشته راه اندازی شد، هشت داوطلب آموزش دیده از سوی دیدبان شفافیت روند عرضه خدمات را در شش مرکز صحی عامه نظارت خواهند کرد.